Beroemde studie over glyfosaat teruggetrokken: Monsanto schreef mee

In het jaar 2000 verscheen er een studie die concludeerde dat glyfosaat, door Monsanto verkocht als Roundup, niet kankerverwekkend is. Zeventien jaar later bleek echter dat het dubieuze chemiebedrijf zelf had meegeschreven aan het inmiddels veel geciteerde artikel. Onlangs is het stuk teruggetrokken.

De reden: ‘ernstige ethische zorgen’, schrijft de Nederlandse hoofdredacteur en toxicoloog Martin van den Berg van vakblad Regulatory Toxicology and Pharmacology in een intrekkingsverklaring die op 28 november verscheen. “Dit artikel werd algemeen beschouwd als een mijlpaal in het debat over de kankerverwekkendheid van glyfosaat en Roundup”, schreef Van den Berg, werkzaam aan de Universiteit Utrecht. “Maar het gebrek aan duidelijkheid over welke delen van het artikel zijn geschreven door Monsanto-medewerkers creëert onzekerheid over de integriteit van de getrokken conclusies.”

De rechtszaak van 2017

Vragen over het artikel kwamen op tijdens een rechtszaak tegen Monsanto in 2017, aangespannen door mensen die beweerden dat hun non-Hodgkinlymfoom het gevolg was van blootstelling aan glyfosaat. Tijdens de rechtszaak kwamen interne bedrijfsdocumenten naar voren waaruit bleek dat leidinggevenden discussieerden over hoe ze moesten reageren op een oordeel van het International Agency for Research on Cancer (IARC) uit 2015 waarin glyfosaat werd bestempeld als waarschijnlijk kankerverwekkend voor mensen.

Een van de strategieën die zij overwogen was om academische onderzoekers te helpen artikelen te publiceren die de claim van het bedrijf ondersteunden dat de stof geen risico vormt. Een manier om dat te doen, schreef een leidinggevende in een e-mail, was door wetenschappers te benaderen die hun naam wilden verbinden aan de publicatie. “Wij houden de kosten laag door het schrijfwerk zelf te doen en zij hoeven zogezegd alleen hun naam eronder te zetten”, klonk het. In dezelfde e-mail staat: “Zo hebben we het ook aangepakt” bij het nu ingetrokken artikel. Met andere woorden: Monsanto schreef mee.

Verzoek tot terugtrekking

Pas acht jaar later dienden twee wetenschappers een verzoek tot terugtrekking in, omdat het omstreden artikel nog steeds veel werd gebruikt om aan te tonen dat Roundup onschuldig is. “Ik maak me zorgen dat mensen het blijven citeren”, zegt Naomi Oreskes, wetenschapshistoricus aan Harvard University, die samen met haar toenmalige postdoc, Alexander Kaurov, om de intrekking verzocht.

In juli publiceerde het duo een analyse waaruit bleek dat het nu ingetrokken artikel tot de 0,1 procent meest geciteerde studies behoorde in academisch onderzoek naar glyfosaat. Ze ontdekten dat het aantal citaten nauwelijks was gedaald na de onthullingen over Monsanto’s verborgen betrokkenheid en dat het artikel zelfs bleef opduiken in beleidsdocumenten. Met de intrekking hoopt Oreskes “dat het nieuws zich zal verspreiden” dat de studie niet langer als betrouwbare bron mag worden gebruikt.

Reactie hoofdredacteur

De Nederlandse hoofdredacteur Van den Berg reageert in NRC: “Ik heb met hen beide gemaild en ze leverden allerlei documentatie aan. Daarop besloot ik de studie uit 2000 zelf tegen het licht te houden. Nou, die bleek wel erg eenzijdig. De drie toxicologen hadden gekeken naar 75 interne studies van Monsanto, maar namen diverse andere studies niet mee.” Hij vervolgt: “Toen bleek ook nog dat werknemers van Monsanto meegeschreven hadden aan het onderzoek en dat het bedrijf de auteurs had betaald voor hun werk […] Er zijn bij wetenschappelijke uitgevers richtlijnen die bepalen wanneer je een onderzoek moet terugtrekken. Hier gold dat zonder enige twijfel.”

Van den Berg zocht contact met de hoofdauteur van het artikel, Gary Williams, voormalig patholoog aan het New York Medical College. Hij is in 2018 met pensioen gegaan en heeft niet gereageerd op verzoeken om commentaar.

Bayer ontkent

De intrekking van de studie kan een hindernis wegnemen voor slachtoffers die Monsanto aanklagen, zegt Robin Greenwald, advocaat bij het in New York gevestigde kantoor Weitz & Luxenberg, dat honderden glyfosaatzaken behandelt. Monsanto “kan er niet langer op vertrouwen. Dit is opnieuw bewijs dat wij al die tijd gelijk hadden.”

Monsanto, inmiddels eigendom van Bayer, bracht een verklaring naar buiten waarin staat dat de studie slechts een van de vele onderzoeken is naar de veiligheid van de stof. “De consensus onder toonaangevende toezichthouders wereldwijd is dat glyfosaat veilig kan worden gebruikt en niet kankerverwekkend is”, aldus het bedrijf.

Maar rechters hebben in het verleden al meermaals anders besloten. Slachtoffers die een zaak aanspanden, omdat ze zeiden kanker te hebben gekregen door glyfosaat, kregen gelijk. Het leidde tot miljardenclaims voor Bayer en er zullen nog vele rechtszaken volgen.

Glyfosaat in Europa
Geen bestrijdingsmiddel is zo omstreden als glyfosaat. Toch gebruiken negen op de tien akkerbouwers het in Nederland en eind 2023 is het middel voor nog eens tien jaar goedgekeurd in de Europese Unie. Het onderzoek uit 2000 heeft ook bij ons lang een rol gespeeld als bewijs dat glyfosaat niet kankerverwekkend is. Vooralsnog is het Internationaal Agentschap voor Kankeronderzoek (IARC) van de WHO de enige gezaghebbende organisatie die glyfosaat wel als kankerverwekkend aanmerkt. Zowel de Amerikaanse Environmental Protection Agency (EPA) als de European Chemicals Agency zijn nog niet zo ver.