Van fraude verdachte Mogherini stapt op als rector Europacollege

Federica Mogherini is opgestapt als rector van het prestigieuze Europacollege in Brugge. De voormalig buitenlandchef van de EU is sinds woensdag verdachte van fraude en corruptie. Ze is dinsdag opgepakt en tien uur lang ondervraagd door de Belgische autoriteiten, haar huis is doorzocht. Inmiddels is ze weer op vrije voeten.

Alhoewel haar advocaat, Mariapaola Cherchi, woensdag nog tegen nieuwssite Euractiv aangaf dat Mogherini er ,,sereen” in stond, trekt ze donderdagmiddag de conclusie dat haar positie als rector onhoudbaar is. Het besluit is ,,in lijn met de uiterste nauwkeurigheid en eerlijkheid waarmee ik altijd mijn taken heb uitgevoerd”, schrijft ze in een mail aan haar collega’s bij het Europacollege, ingezien door NRC.

Dinsdag heeft de Belgische politie in opdracht van het Europese Openbaar Ministerie (EPPO) ook invallen gedaan bij het Europacollege in Brugge en de diplomatieke dienst van de EU, in Brussel. Naast Mogherini zijn nog twee mensen gearresteerd, ook bij hen is huiszoeking gedaan. Eén van die twee is topambtenaar Stefano Sannino (65). Hij maakte woensdagavond al bekend te vertrekken als directeur-generaal Midden-Oosten, Noord-Afrika en Golfstaten bij de Europese Commissie. Hij werkte hiervoor bij de Europese diplomatieke dienst.

Iedereen is onschuldig tot het tegendeel bewezen is, benadrukt het EPPO in een statement. Maar de zaak veroorzaakt nu al schade voor de Europese instellingen, die na Qatargate, Huawei, en de van witwassing verdachte oud-Eurocommissaris Didier Reynders een nieuw incident in hun gelederen hebben.

Het Europacollege in Brugge is een onafhankelijk instituut, maar het onderzoek kan implicaties hebben voor de Europese diplomatieke dienst. De woordvoerder van de Hongaarse premier Viktor Orbán, Zoltan Kovacs, nam de gelegenheid te baat om erop te wijzen dat Brussel Hongarije graag de les leest over de rechtsstaat, maar ondertussen met een zoveelste schandaal kampt.

Het Europees Openbaar Ministerie doet onderzoek naar de aanbesteding van de European Diplomatic Academy, een trainingsprogramma voor beginnende diplomaten. Dat wordt georganiseerd vanuit de Europese dienst voor externe betrekkingen, de dienst die Mogherini als EU-buitenlandchef overzag en waar Sannino werkte. De training is in 2022 opgezet door Josep Borrell, die Mogherini in 2019 opvolgde als buitenlandchef. De Italiaanse werd in 2020 rector van het Europacollege.

Huisvesting

Het onderzoek richt zich op de vraag: waren het Europacollege of zijn vertegenwoordigers vooraf op de hoogte van de selectiecriteria van de aanbesteding? En hadden ze voldoende reden aan te nemen dat zij het project zouden krijgen vóórdat de aanbesteding gepubliceerd werd? Het Europese OM heeft ,,sterke vermoedens” dat regels voor eerlijke concurrentie zijn overtreden.

Een voorwaarde om de diplomaten op te mogen leiden, zou het voorzien van huisvesting zijn geweest. Euractiv, het medium dat het nieuws over het onderzoek bracht, wijst naar een pand in de binnenstad van Brugge, dat het college voor 3,2 miljoen euro zou hebben gekocht. Het is een van de negen locaties waarin het college studenten onderbrengt, aangekocht in 2022, volgens het College. Euractiv stelt dat het college het gebouw rond maart kocht, en dat de tender van maart tot begin april 2022 liep. In mei van dat jaar won het college de aanbesteding, in september begonnen de eerste studenten.

Het gebouw aan de Spanjaardstraat huisvest 49 studio’s, met elk een keukentje en een badkamer. Qua aankleding doet het geheel, afgaande op foto’s die het instituut zelf publiceerde in 2023, denken aan een bungalow die gehuurd kan worden voor schoolkampen: fineerhouten meubels, IKEA-leunstoelen (Poäng, met zo’n gebogen houten frame) en Lack-tafeltjes als nachtkastje naast elk bed. De kleur rood, tevens de merkkleur van het college, lijkt als sfeermakend element te zijn ingezet.

Op de gang hangen op canvas afgedrukte foto’s van Commissievoorzitter Von der Leyen, van Mogherini, en van Margaret Thatcher die in 1988 een toespraak hield in Brugge voor het Europacollege, die vaak wordt bestempeld als het begin van de Britse afkeer van de Europese samenwerking.

Het laat ook zien hoe vervlochten het college is met de Europese Unie. De in 1949 opgerichte universiteit is een onafhankelijk instituut, maar nauw verbonden met de Europese instellingen.

Hofleverancier

Toen voormalig Europarlementariër Michiel van Hulten er studeerde, 1992-93, was het college hofleverancier van Europese ambtenaren, vertelt hij aan de telefoon. ,,Inmiddels is dat monopolie wat verzwakt”, ziet hij. Er zijn nu meer goed aangeschreven Europastudies: bijvoorbeeld bij de Universiteit van Maastricht, London School of Economics, Sciences Po. Maar, veel mensen in Brussel zien het nog steeds als het hoogst haalbare, zegt Van Hulten.

Tegen de aanstelling van Mogherini als rector was destijds, in 2020, protest. Van Hulten was er zelf onderdeel van, met een groepje oud-studenten. ,,De functiebeschrijving vroeg om een ander type bestuurder: iemand met ervaring in het leiding geven aan een wetenschappelijk instituut of universiteit.” Mogherini had andere werkervaring, als voormalig minister van Buitenlandse Zaken in Italië en vicevoorzitter van de Europese Commissie. Er bestond het vermoeden van ,,achterkamerpolitiek”, van Europese politici die het prettig vonden iemand uit hun midden op zo’n positie te benoemen.

Het alumni-netwerk wordt in Brussel wel eens gekscherend de genoemd

Het is, denkt Van Hulten, ,,kenmerkend voor de incestueuze relatie die bestaat tussen het college en de Europese instellingen. Het alumni-netwerk wordt in Brussel wel eens gekscherend de genoemd, ze bezetten overal invloedrijke posities”.

De vraag blijft, zegt hij, ,,of het hier gaat om uit de hand gelopen informele contacten, of dat er iets georganiseerds achter zit”.

Alhoewel recente corruptieschandalen – Qatargate, Huawei – niet geheel vergelijkbaar zijn, hebben ze wel iets gemeen met dit nieuwe probleem ,,het suggereert dat hoge Europese ambtenaren zich niet aan de regels houden”, ziet Van Hulten. De mentaliteit in Brussel is veranderd sinds hij tegen het einde van de jaren negentig lid werd van het Europees Parlement (daar was ,,vrij weinig aandacht voor ethiek”, herinnert hij zich). Inmiddels is er meer aandacht, het EPPO is bijvoorbeeld recent ingesteld. Maar, er zijn nog altijd relatief veel regels en weinig controle.