Op een jetski door de grachten en geldtekort: hoe regisseur Dick Maas ‘Amsterdamned II’ maakte

2 dagen geleden 3

‘Ik heb hongeeeer!”, Huub Stapel, in badjas, slaat als een golf uit een zwaaideur in Amsterdam Noord. We zijn bij Schram Studio’s, december 2024, waar Stapel vandaag zijn laatste scènes voor Amsterdamned II opneemt. Stapel zwiert over de set, vermaakt de visagie, geeft iedereen een aai en krijgt aan het eind een applaus.

Cast en crew zijn vrolijk vandaag, maar ze hebben een zware draaiperiode achter de rug, van deze on-Nederlands grote productie, maandenlang gefilmd op meer dan dertig (Amsterdamse) locaties, sets en studio’s. En er wordt veel verwacht van het resultaat. Amsterdamned één, over de jacht van rechercheur Eric Visser (Huub Stapel) op een psychopathische, seriemoordende kikvorsman, trok in 1988 bijna een miljoen bezoekers in Nederland.

Terwijl de cast luncht – Stapel in badjas om zijn uniform niet te bevlekken – wordt er binnen Studio Schram omgebouwd. Aan de ene kant staat een politiewagen klaar voor een metershoog greenscreen. Aan de andere kant wordt een drugshol afgebouwd. Bloemetjesbehang, een vuile wc-pot, sepiakleuren – er klinkt getik en gehamer, er hangt de geur van gezaagd multiplex. Ondertussen staat regisseur Dick Maas (1951) een filmploeg van RTL Boulevard te woord. Het animo is groot, landelijke pers volgt de opnames al weken.

De opnames van ‘Amsterdamned II’ in Amsterdam.

„Als geld geen probleem was, had ik de afgelopen tien, vijftien jaar nog vijf films gemaakt”, vertelt Maas als RTL Boulevard klaar is. Amsterdamned II is Maas’ eerste film sinds Prooi, in 2016. In de tussentijd schreef hij vier boeken – één over filmmaken (Buurman wat doet u nu?), drie detectives in het Amsterdamned-universum: De naakte getuige, Slapende Honden en Bloedsneeuw. „Maar dan lag het Filmfonds dwars, of is er geen geld voor op een andere manier. Tja, dat is Nederland, hè?” Voor Amsterdamned II bleken financierders wél warm te lopen nadat Maas het scenario afrondde. „Anders was dat script ook weer op het stapeltje beland, zoals een aantal andere van mijn scripts.”

Top Gun

In de visagie vertelt Huub Stapel verder. Naast hem staart tegenspeler Holly Mae Brood geconcentreerd in de spiegel, diep in haar voorbereiding. Stapelt vertelt de anekdote, zoals de meeste, acterend, stemmetjes incluis.

„In 2022 kwam Jochum ten Haaf [acteur en head of development bij producent NLFilm] naar mij toe en vroeg: ‘Moeten we niet een vervolg maken op Amsterdamned?’. Ik: ‘Ja, misschien. Ik zal Dick eens bellen.’ Maar Dick zag er niks in.”

Ten Haaf wilde een Top Gun: Maverick-achtige kaskraker – een revival van een eighties-hit om de Nederlandse film uit het post-pandemische slop te trekken. Hij had zelfs al een verhaal: in de aanloop naar Sail Amsterdam worden gruwelijke moorden gepleegd. Een jonge rechercheur moet de dader vinden, met de hulp van de ouwe Erik Visser. Want het ís persoonlijk: het eerste slachtoffer is Vissers oude liefde Laura (Monique van de Ven).

Maas sloeg er niet op aan. Hij had weleens nagedacht over een vervolg, maar kon geen goede reden verzinnen waarom pensionado Visser zou terugkeren naar Amsterdam om een moord op te lossen, terwijl hij in Amsterdamned helemaal niks had opgelost en altijd te laat kwam.

Maar inmiddels was acteur Huub Stapel in de pers al over een mogelijk vervolg begonnen. Amsterdamned II ging een eigen leven leiden. Stapel: „We besloten toch uit eten te gaan met z’n drieën, maar die avond zei Dick weer: ‘Ik zie er nog steeds niets in.’

„Vijf weken later gaat de telefoon. Dick. Hij zegt: ‘Het is klaar!’ En ik: ‘Wat is klaar?’ Dick: ‘Het script natuurlijk. En jij moet het als eerst lezen!’”

In Amsterdamned II worden twee Amerikaanse toeristen vermoord en op een waterfiets in brand gestoken. En daar blijft het niet bij. De jonge rechercheur Tara Lee doet onderzoek. Het begint er steeds meer op te lijken dat deze moordenaar dezelfde is als degene die 35 jaar eerder met zijn zeis zwaaide in de grachten. Eric Visser zet zijn seniorenleven in Limburg op pauze om Lee te komen helpen. En hij geeft het stokje door. Maas schreef Lee gelijk met Holly Mae Brood in gedachten.

Stapel en Ten Haaf lazen het scenario. „Het is nog beter dan deel één!”, zegt Stapel. Dit keer is hij, voor het eerst in zijn carrière, coproducent. „Ik was er nu toch vanaf het begin bij betrokken. En op deze manier luistert Dick naar mij.”

https://www.youtube.com/watch?v=xnbo86AvfVM

Op centimeters van de Nachtwacht

Amsterdamned II moest groots worden. Eigenlijk te groot voor Nederland. „In Amerika zou je zo’n film voor dertig miljoen maken”, zegt Maas. Het hoogste budget dat Maas in Nederland ooit kreeg was zo’n vier miljoen euro, voor sinterklaashorror Sint.

Maas en Stapel spraken af de film alleen te maken met toereikend budget. Stapel zei in de media dat een film als Amsterdamned II zeker tien miljoen zou moeten kosten. De samenwerking met Ten Haaf en NLFilm was inmiddels gestrand: Maas wilde meer creatieve controle dan het bedrijf kon geven. De onafhankelijke producent 2CFilm stapte in: minder financiële slagkracht, meer artistieke controle voor de makers.

Regisseur Dick Maas en actrice Holly Mae Brood bij de opnames.

Gedurende de voorproductie werd het beoogde budget naar beneden bijgesteld: voor 8 miljoen moest het ook kunnen. Misschien ook voor zeven? Uiteindelijk werd 6,5 miljoen euro verzameld via private investeerders en het Nederlands Filmfonds. Met inflatie meegerekend: iets minder dan Amsterdamned in 1988, maar nog steeds goed voor een plek in de top tien van duurste Nederlandse films ooit en „het maximum wat je in Nederland uit de markt kan halen” volgens Maas. Om quitte te spelen – zonder mederekening van eventuele buitenlandse verkoop – zouden er wederom bijna een miljoen bezoekers moeten komen.

Van september tot en met december 2024 waren er meer dan veertig draaidagen op iconische locaties in Amsterdam: Keizersgracht, Singel, Rijksmuseum, Tropenmuseum, Artis, het hoofdbureau van de politie op de Elandsgracht, Café Pieper in de Jordaan, de Febo op de Wallen. En zoals de eerste Amsterdamned stiekem deels in Utrecht werd opgenomen, figureert in Amsterdamned II Alkmaar.

Maas was vastbesloten de verstreken tijd in zijn voordeel te gebruiken, zoals met drones. „Ik heb altijd gedacht: had ik bij het filmen van de speedboot-achtervolging in Amsterdamned maar drones gehad. Nu had ik die.” Het Emmy-winnende Duitse team dat hitserie Chernobyl van zijn radioactieve regens voorzag, maakte slagregens met behulp van een soort enorme douche. In die regen moest Brood voorop een varende speedboot springen, vertelt ze later telefonisch.

Huub Stapel op een jetski in een Amsterdamse gracht.

Stapel: „Er is niks leuker dan met 70 kilometer per uur over de gracht banjeren op een jetski.” Iemand van de productie later: „Het is een showman, hoor! Ik zie hem nog achtjes draaien op de gracht voor alle persfotografen!” Ze kwamen op de vreemdste plekken tijdens de productie, vertelt Kelly Klingenberg, de assistent van Dick Maas. Neem die keer in het Rijksmuseum. De productie was Stapel kwijt. Toen was hij met twee bewakers naar boven gelopen om De Nachtwacht te bekijken. ‘Mag ik even achter het glas?’, had hij gevraagd. Klingenberg houdt haar vingers uit elkaar: „Huub heeft op zó’n afstand naar De Nachtwacht zitten kijken.”

Geldtekort

„Nooit.” Aldus Huub Stapel op de vraag of hij de afgelopen decennia nog weleens aan Eric Visser dacht. „Zoals Spencer Tracy [Amerikaanse acteur] ooit zei: ik leer mijn tekst van buiten. Ik ga naar de studio. Ik speel mijn scènes. En dan rij ik naar huis en eet met mijn vrouw. ’s Avonds leer ik mijn tekst voor de volgende dag. En de volgende dag rijd ik weer naar de studio.” De ‘Engelse school’, zegt hij, aan method-acting heeft-ie een hekel. Stapel: „De een gaat een uur in een hoek zitten om zich te concentreren. De ander staat met de brandweerman te kletsen, loopt wat rond op de set op en speelt.”

Of de productie ook zwaar was? „De scène in de riolering was heftig. Ik heb nog nooit van mijn leven tien uur achter elkaar geslapen, tot die avond. Ik stond de hele dag gebogen in een riool, geen zuurstof, tot hier [geeft een hoogte aan] in de derrie. Je moest uitkijken dat je niet op een rat trapte. En dan nog rennen en schieten.” En, breder: „Soms stond er wat stress op de productie. Het was heel veel om je heen regelen, gedoe.”

Dick Maas noemt het „misschien wel mijn heftigste draaiperiode ooit”. Met geldtekort en een te krappe planning: alles moest gebeuren in 45 draaidagen, de helft van het aantal dagen dat het kostte om de eerste Amsterdamned te maken.

Tijdens het draaien werd snel duidelijk dat het budget te rooskleurig was opgezet. Veel scènes kostten meer dan verwacht. Maas: „Draai je in de binnenstad van Amsterdam, dan moet je soms vijftig man wegafzetters hebben, waar je dan niet op hebt gerekend.” Of neem de scènes in de grachten. De speedboten veroorzaakten golven die boten beschadigen, dus die moesten allemaal weggesleept worden. Op de Brouwersgracht moest de golfslag zelfs actief verminderd worden, om de woonboten te beschermen. Ook was er een personeel-geschil vóór het draaien: een uitvoerend producent moest haar salaris via de Amsterdamse rechtbank vorderen. In het vonnis is te lezen dat producent 2CFilm claimt dat zij niet goed functioneerde, terwijl ze zelf beweert dat ze werd ontslagen omdat ze zorgen uitte over „de krappe planning”.

Het grootste probleem: er was geen cashflow. Dat had volgens de makers deels te maken met het Nederlands Filmfonds – de voornaamste subsidieverstrekker voor films in Nederland. Amsterdamned II maakte bewust geen gebruik van ontwikkelingsgeld van het Filmfonds – dat zou jaren kunnen duren – maar de productie was wel afhankelijk van de zogenaamde incentive-regeling. Kort: (bijna) alle Nederlandse filmproducties kunnen daarmee 35 procent van hun uitgaven terugkrijgen.

Maar voor de eerste keer ooit was die regeling in die aanvraagronde overvraagd, mede door het enorme budget van Amsterdamned II. Daardoor kreeg Amsterdamned II het geld (1,3 miljoen euro) in ruwweg twee helften, waarvan de tweede helft vier maanden later kwam dan verwacht. En omdat het geld van het Filmfonds nog niet binnen was, wachtten ook de private financierders met hun investeringen.

Het zette 2CFilm en Maas voor een keuze: het draaien uitstellen en hopen dat acteurs, locaties en crewleden over een half jaar weer beschikbaar zouden zijn. Of wél filmen, zonder cashflow. Dat eerste, hoewel het Filmfonds adviseert pas te draaien als alle financiering rond is, leek een onmogelijkheid. Misschien haken geldschieters wel af. Dus dan maar het tweede. Als Amsterdamned II met een grotere producent (zoals NLFilm, onderdeel van het internationale Banijay) had gewerkt, dan had die geld kunnen voorschieten. Maar het onafhankelijke 2CFilm kon dat niet. Er moest geleend worden. En dat is duur.

Vervelender was dat crewleden niet op tijd betaald werden. Dat zorgde voor onrust op set

Maas moest dus scènes schrappen, en enkele opnamedagen werden verplaatst naar het voorjaar van 2025, dat kwam ook met het weer beter uit. Vervelender was dat crewleden niet op tijd betaald werden. Dat zorgde voor onrust op set. Maas: „Het is niet prettig als mensen zich zorgen maken over betalingen. Ik heb geprobeerd de situatie uit te leggen.”

„Het is jammer”, zei hij in gesprek over de draaiperiode bij podcast The Bigger Picture in januari, „het heeft de film geschaad.”

Kunstmatige intelligentie

Anderhalve week voor de release begin december legt Dick Maas de laatste hand aan Amsterdamned II. Hij is tevreden: „De waanzinnige sets, het fantastische camerawerk… Huub en Holly zijn geweldig. Als je ziet hoe het samenkomt, vergeet je op gegeven moment alle ellende.”

Maas sleutelt overal zelf aan in de afronding: muziek, montage, sommige visuele effecten. Kunstmatige intelligentie bleek een redding. „Zonder AI had ik de film nooit binnen budget kunnen afmaken. Het is niet te becijferen hoeveel geld en tijd het scheelt.”

AI hielp met moodboards, planning, visualisatie, maar vooral met visuele effecten (VFX). Amsterdamned II bevat er meer dan driehonderd, meer dan Maas ooit eerder gebruikte. Shots en zelfs hele sequenties die tonnen zouden kosten om te filmen, kon Maas nu zelf maken, knippen en plakken met programma’s waarvoor je hoogstens een paar honderd euro per maand aan abonnementskosten betaalt. „Ik kan met AI in een uurtje een shot maken waar een visual effects-artiest een week mee bezig zou zijn.” En bleek het AI-resultaat nog niet overtuigend? Dan wachtte Maas een maand en lukte het opeens wel. Zo snel gaat de ontwikkeling.

AI bleek ook een oplossing voor budgetbeperkingen. Door het cashflowprobleem moest Maas de onderwaterscènes anders opnemen. Eerst zouden die in een waterbassin gefilmd worden met speciale camera’s. Dat werd te duur. In plaats daarvan werden ze „dry-for-wet” opgenomen; een techniek waarbij een onderwatersetting wordt gesimuleerd in een studio met rook-effecten, lichten en gekleurde filters. Zo werden ook onderwaterscènes in Titanic, en The Shape of Water opgenomen. Met AI kon Maas die beelden achteraf technisch oppoetsen, waardoor ze, volgens hem, er beter uitzien dan als ze écht onder water gefilmd waren.

Iconen van de Nederlandse publieksfilm

Amsterdamned II wordt een bioscoopevenement. Alleen de trailer kreeg al een première in Pathé Tuschinski. Als eerste Nederlandse film wordt de film uitgebracht in IMAX (ook al is-ie niet met IMAX-camera’s opgenomen). Popster Davina Michelle zingt een titelsong. En Dick Maas krijgt ter gelegenheid van de film een retrospectief in het Eye Filmmuseum, dat hem volgens de website positioneert „op gelijke hoogte met Bert Haanstra, Wim Verstappen, Paul Verhoeven en Nouchka van Brakel, allen iconen van de Nederlandse publieksfilm.” En de Febo heeft een Amsterdamned-snack.

Ook bij de laatste opname in december 2024 is al opwinding voelbaar. Maas: „We gaan over deel één heen, dat is een uitgemaakte zaak!” Stapel zegt dat hij zich nooit gerealiseerd had hoe „iconisch” Amsterdamned was. „Ik dacht, dat heb je bij Flodder, of De Lift. Maar niet bij Amsterdamned.” De visagie is klaar, Stapel moet de set op. Maar hij blijft praten terwijl hij zijn badjas uittrekt en in de richting van de politiewagen loopt. „Ik merkte het pas toen we zeiden dat we het weer gingen doen. Er ontstond een buzz die ik nooit verwacht had.” Hij neemt plaats in een pruttelende auto naast Holly Mae Brood. Het ziet er vreemd uit in het echt, zo’n auto voor een groene muur. Maar op de monitor zie je hoe rechercheur Eric Visser naast zijn jonge protegé zit. Dick Maas roept actie. En ze spelen.

Waarom je NRC kan vertrouwen

Lees het hele artikel