Hoe het dorp Abcoude om de familie van de vermoorde Lisa heen ging staan. ‘Ze is van ons, niet van iedereen’

Dominee Aarnoud van der Deijl vist de sleutels uit zijn jaszak en opent de donkergroene deur van de kerk. Binnen wijst hij in de richting van de preekstoel en het koor. Daar, vooraan, stonden de tafels met bloemen en condoleanceboeken. En kijk, zegt hij terwijl hij een gebloemd tafelkleedje optilt: „Dit is het gevolg van al die kaarsen.” Door de hitte is het hout donker gekleurd.

Al eeuwenlang vormt de Dorpskerk het historische hart van Abcoude. In het gebouw uit de vijftiende eeuw passen volgens de brandweer driehonderd mensen, maar op een gemiddelde zondag zijn zo’n veertig stoeltjes gevuld, vertelt Van der Deijl. Twee jaar geleden begon hij hier als ‘pionierend predikant’. „Dat betekent dat we zoeken naar samenwerkingen, nieuwe vormen van kerk-zijn.” De ambitie is van de kerk weer een plek te maken voor het hele dorp.

Afgelopen zomer was dat wat er gebeurde. Abcoudenaren kwamen massaal naar de Dorpskerk om stil te staan bij de gewelddadige dood van hun dorpsgenoot Lisa. Het samenzijn trok vooral veel jonge vrouwen en gezinnen met dochters, viel de dominee op. Dat vrouwen het nieuws anders beleefden dan mannen wist hij wel. „Maar nu zag ik het letterlijk voor me.”

De zeventienjarige Lisa kwam op 20 augustus niet thuis na een avond uitgaan in Amsterdam. Op weg naar haar ouderlijk huis in Abcoude werd ze van haar fiets gereden en aangevallen door een man met een mes. Haar dood schokte het land. Ze werd een symbool voor vrouwen die de nacht ’terug eisten’. roerden zich nadat er een verdachte werd aangehouden in een azc. Elk denkbaar medium publiceerde over Lisa, toch kwam de buitenwereld maar weinig over haar te weten. De privacy van het slachtoffer en haar familie werd goed bewaakt. Elseviers Weekblad noemde het „een journalistieke ommekeer”.

Lees ook

In amper tien minuten eindigde het leven van de 17-jarige Lisa uit Abcoude

Besloten uitvaart

Het is vreemd, zegt Selma Hetharia: media beschermen daders en verdachten vaak beter dan slachtoffers. „Verdachten worden alleen bij hun voornaam genoemd of met een balkje afgebeeld, maar er is niets afgesproken als jou iets ergs overkomt.” Vanuit Namens de Familie, onderdeel van Slachtofferhulp Nederland, helpt slachtoffers, nabestaanden en achterblijvers in een mediastorm. Vanaf het begin begeleidt ze, op hun verzoek, ook de familieleden van Lisa. „Een van de eerste dingen die ze tegen mij zeiden was: ‘Lisa is van ons: van de mensen die haar kennen en van haar houden. Niet van iedereen.’ Dat is vanaf toen mijn mantra geweest.”

Een dag na Lisa’s dood bracht Hetharia namens de familie een verklaring naar buiten. De ouders, schreef ze, vragen de pers met klem om rust en privacy in deze uiterst moeilijke tijd. „Zij stemmen in met het gebruik van haar voornaam, ‘Lisa’, in berichtgeving, maar verzoeken nadrukkelijk om geen achternaam, foto’s of andere persoonlijke gegevens te publiceren. Ook de uitvaart zal in besloten kring plaatsvinden.”

Bij het huis van Lisa in Abcoude worden bloemen gelegd.

Foto Mona van den Berg

Intussen liepen de eerste journalisten door het dorp. En zoals dat gaat in een gemeenschap van nog geen tienduizend inwoners, had het nieuws iedereen in Abcoude inmiddels bereikt. „Op straat zag je mensen huilen, elkaar in de armen vliegen”, vertelt Krijn Kleemans, voorzitter van jongerencentrum Tumult. „Velen hadden het gevoel: we moeten iets doen. Ook omdat een paar dagen later de jaarlijkse zou beginnen.”

Zou de Dorpskerk een rol kunnen spelen? Het idee was al snel bij dominee Van der Deijl en zijn team opgekomen. Hij appte burgemeester Maarten Divendal, die hem doorverwees naar Kleemans, die op zijn beurt contact met de Stichting Feestelijkheden en Lisa’s familie onderhield. Samen besloten ze de kerk twee dagen open te stellen voor wie wilde stilstaan bij Lisa’s overlijden. Binnen een dag werden bloemen, kaarsen en catering geregeld. De stichting plaatste dranghekken voor de kerk. Iemand hing bordjes op met het verzoek niet te filmen.

Lees ook

Abcoude is in shock na de dood van Lisa: ‘Wat overheerst is de saamhorigheid’

Hele dorp stil

Hoe groot de belangstelling zou zijn, zegt Van der Deijl, konden ze zich vooraf niet voorstellen. „Degene die de kaarsen regelde vroeg: zal ik er vierhonderd kopen? Ik zei: ‘Daarmee komen we vast een heel eind’.” Maar vrijdag én zaterdag bleven de mensen toestromen. „We moesten wel vijf keer terug naar Kruidvat en Albert Heijn.”

Burgemeester Divendal – inmiddels gepensioneerd – was niet verbaasd over de daadkracht van de dorpelingen. In de veertien jaar dat hij in Abcoude woonde en werkte, leerde hij: mensen pakken hier dingen eerst zélf op en kijken dan pas naar de overheid. Toen in 2015 het zwembad sloot, zorgden inwoners niet alleen voor een plan voor een nieuw sportcentrum maar ook voor financiering én draagvlak. Diezelfde energie zag hij bij de opvang van Oekraïners. Accommodatie in een leegstaand hotel en de inzameling van spullen waren in een mum van tijd geregeld.

Abcoude, vertelt Divendal, hoort bij De Ronde Venen maar staat eigenlijk op zichzelf. Samen met Baambrugge wordt het dorp van de gemeente afgesneden door de A2. De inwoners zijn gemiddeld welvarend en hoogopgeleid – velen werken een paar kilometer verderop in het Amsterdam UMC. Er is een bloeiend verenigingsleven en de voorzieningen – twee bakkers, twee supermarkten, vier basisscholen – zijn uitstekend. De sociale is cohesie groot. Divendal: „Ik denk door de overzichtelijkheid. Er zijn allemaal kruisverbanden: school, sport, verenigingen. Je komt elkaar continu tegen.”

Nergens ligt een blauwdruk voor hoe je als kleine gemeenschap moet omgaan met de gruwelijke dood van een zeventienjarig meisje. Rouwen, zo bleek deze zomer in Abcoude, doet iedereen op zijn eigen manier. De feestweek gaf het dorp eigenlijk houvast, zegt de oud-burgemeester. „We móesten het wel met elkaar bespreken.”

In overleg werd het programma aangepast. De uitbundigste onderdelen verdwenen, kermisattracties werden bewust niet in de buurt van het huis van Lisa’s familie neergezet. En op de drukke openingsavond, precies om tien uur, was het hele dorp stil. „Ik weet niet hoe het gebeurde,” zegt dominee Aarnoud van der Deijl, „maar op een gegeven moment ging er een door de straten. Het was indrukwekkend.”

Media

Slechte media-ervaringen kunnen de rouwverwerking verstoren, weet Selma Hetharia. Dat gebeurt bijvoorbeeld wanneer berichtgeving niet klopt of wanneer informatie naar buiten komt voordat nabestaanden zijn geïnformeerd. In als adviseur bij Namens de Familie ziet ze bovendien hoe verdriet soms veel later weer wordt opgerakeld. „Ik begeleid ook de familie van Marianne Vaatstra. Vorig jaar bracht Canal+ een dramaserie uit en in de promotie werd gezegd dat die geïnspireerd was op haar moord. Daar wordt dus gewoon geld aan verdiend”, zegt ze. „De familie vroeg mij: ‘Laat alsjeblieft namens ons weten dat we dit afschuwelijk vinden.’ Zo zie je: zelfs 26 jaar na dato kun je er nog mee bezig zijn.”

Het is logisch, zegt Hetharia, dat na een ingrijpende gebeurtenis verschillende belangen spelen. Toch merkt ze dat media tegenwoordig vaker oog hebben voor slachtoffers. „Media moeten hun werk kunnen doen, maar mijn taak is om mensen die iets heftigs hebben meegemaakt wat regie te geven.” Een interview geven kan ook helpen, vertelt ze. „Soms willen mensen een boodschap kwijt, of vertellen over een dierbare en welke impact het verlies nog steeds heeft.”

Ze is dankbaar dat er tot nu toe is geluisterd naar de oproep van Lisa’s familie. Op 29 augustus, drie dagen na de start van de feestweek in Abcoude, gaf ze namens hen een nieuwe verklaring uit: „Met liefde hebben wij vandaag afscheid genomen van Lisa, omringd door onze dierbaren. We hebben ons de afgelopen tijd gedragen gevoeld door de vele warme woorden en gebaren van steun.”