‘Het draaide om de dader’, zegt een slachtoffer over de hoe de Protestantse Kerk omging met haar misbruik

16 uren geleden 3

Hoe moet de Protestantse Kerk in Nederland (PKN) omgaan met slachtoffers van misbruik? In 1999 – 26 jaar geleden – waren de kerken die uiteindelijk samengingen in de PKN daar al helder over: seksueel misbruik is een zonde en de kerk dient onomwonden de kant te kiezen van het slachtoffer.

In de praktijk blijkt dat niet altijd te lukken. Slachtoffers voelen zich soms niet gehoord of hebben het idee dat de dader, bijvoorbeeld een predikant, door de kerk de hand boven het hoofd wordt gehouden.

De dominee misbruikte haar terwijl ze werd behandeld voor kanker

In september verscheen de BNNVARA-podcast Vloeken in de Kerk van journalisten Maarten Dallinga en Ellen van den Berg. Daarin vertellen drie vrouwen over hoe ze werden misbruikt door gezagsdragers binnen de PKN. De synode, het hoogste bestuursorgaan van de PKN, werkt al langer aan een beleid voor slachtoffers. werden daartoe enkele stappen gezet. Zo moet elke kerkgemeente twee vertrouwenspersonen aanstellen: een man en een vrouw. Ook is een vog (verklaring omtrent het gedrag) sinds juli dit jaar verplicht voor zowel medewerkers als vrijwilligers van lokale gemeenten binnen de protestantse kerk.

Maar de kerk is er nog niet.

Kwetsbaar

Vorige maand besprak de synode de notitie slachtofferbeleid, de beoogde voorloper van het uiteindelijke beleid. Naast een opsomming van de al gezette stappen, vermeldt die onder meer dat slachtoffers erkenning willen

Rita (omwille van privacy is haar ) door haar dominee misbruikt. Ze vertelt in Vloeken in de Kerk dat de nieuwe dominee van haar gemeente en zij steeds vaker met elkaar omgingen. , in een periode dat ze heel kwetsbaar was, omdat ze werd behandeld voor kanker.

„Ik had het zo fijn gevonden als iemand aan mij, als slachtoffer, in het hele proces had gevraagd: Rita, wat wil jij eigenlijk?”, vertelt ze NRC . „Er was een vertrouwenspersoon die de procedure kwam uitleggen en al snel bleek dat het proces om de dader zou gaan.” Die moest zich tijdens een proces van de kerkelijke rechtbank verantwoorden. Uiteindelijk is hij wegens het misbruik geschorst. Tijdens het proces was Rita geen partij, de procedure. „Dat was zo’n klap in mijn gezicht. Ik ben hier het primaire slachtoffer: natuurlijk ben ik een partij.”

Ze vindt dat de PKN te veel kijkt naar het juridische en theologische perspectief. „En niet naar: hoe kunnen we werken aan heling en herstel? Als het daar al over gaat, dan gaat het al snel over vergeving, want dat is een belangrijk concept binnen de protestantse kerk. Maar dan wordt het gebruikt als een soort pressiemiddel tegen het slachtoffer: vergeef de dader nu maar.”

Jezus

die verbonden is aan de Theologische Universiteit Utrecht (TUU) onderzoekt de procedures rondom misbruik in geloofsgemeenschappen. Leon van den Broeke, lid van de werkgroep en hoogleraar rechtstheologie en kerkrecht aan de TUU, noemt als onderzoeksaanleiding dat slachtoffers ontevreden waren over hoe is omgegaan met hun ervaringen. „Als een tuchtrechtprocedure is afgehandeld, blijkt dat de benadeelde pas later denkt: wat is me eigenlijk overkomen?” zegt Van den Broeke. „Of: ben ik wel gehoord? Soms komt die bewustwording met een vertraging.”

Daar is nu geen aandacht voor in het kerkrecht, zegt de hoogleraar. „Die gaat vooral uit naar (kerk)juridische processen. Of materiële aspecten zoals schadevergoedingen. Er is te weinig aandacht voor het emotionele en relationele aspect en de beschadiging die iemand oploopt.”

Vergeving, waarop het kerkrecht is gebaseerd, is inderdaad belangrijk binnen het evangelie van Jezus Christus, zegt Van den Broeke. „Het hoort bij de identiteit van de kerk.” Toch gaat het juist daar vaak mis, omdat slachtoffers zich onder druk gezet voelen om daders te vergeven Van den Broeke: „Maar vergeven kan alleen als de benadeelde daar aan toe is en dat in eigen regie heeft. En ook speelt mee: heeft de pleger oprecht om vergeving gevraagd?” Hij wijst erop dat het evangelie ook waarde hecht aan gerechtigheid en in het verweer komen tegen onrecht.

De PKN is niet onafhankelijk omdat de organisatie werkgever is van de daders

Tijdens de synodevergadering vorige maand benadrukte de voorzitter van het dagelijks bestuur van de PKN, Trijnie Bouw, dat het slachtoffer vooropstaat. „Tegelijk past ons als synode bescheidenheid en nederigheid. Omdat het ons niet altijd lukt om deze grote woorden waar te maken.” In september bood ze in Nieuwsuur haar excuses aan aan de drie vrouwen uit Vloeken in de Kerk.

Synodeleden bekritiseerden onder meer de herstelbemiddeling, waaraan in veel aandacht wordt besteed. Het slachtoffer en de dader zouden daarbij in gesprek met elkaar kunnen gaan. Ook Rita vindt niet dat die bemiddeling zo’n grote rol moet krijgen. „We missen dan tussenstappen: onafhankelijke waarheidsvinding, ondersteuning, erkenning. Er is veel meer nodig voordat je tot herstel kunt komen.”

Daarnaast vindt Rita dat een onafhankelijke partij dat proces moet begeleiden. „De PKN is niet onafhankelijk omdat de organisatie werkgever is van de daders.”

Meldpunt

Een woordvoerder laat weten dat de PKN werkt aan een breed maatregelenpakket op het gebied van (seksueel) misbruik in pastorale relaties. Herstelbemiddeling is een van de mogelijke maatregelen. Die wordt volgens de PKN mogelijk wanneer „een slachtoffer daar behoefte aan heeft”. Naast het instellen van een vog en vertrouwenspersonen, heeft de PKN het meldpunt SMPR (seksueel misbruik binnen pastorale relaties) uitgebreid. Ook heeft het gemeentebegeleiders opgeleid.

Al in 2022 heeft de synode gepleit voor meer actie – onder meer wat betreft juridische, financiële en psychologische compensatie voor slachtoffers. Alleen vergt dat volgens de woordvoerder meer tijd dan gedacht, onder andere vanwege op het thema afgelopen jaren.

slachtoffers van misbruik in een pastorale relatie verlaten de kerk, blijkt volgens Van den Broeke uit onderzoek. Kerken hebben volgens de hoogleraar nog altijd een slechte reputatie als het aankomt op het omgaan met slachtoffers. „Ze stonden en staan te weinig aan de kant van de benadeelden, zo ervaren die dat.”

Preventie is volgens hem ook belangrijk. „Door een veilige cultuur en adequate informatievoorziening te creëren.” En de realisatie dat kerkelijk misbruik niet alleen om het slachtoffer en de dader draait. „De hele geloofsgemeenschap kan verscheurd worden.”

Vanuit een aantal meldpunten is de stichting Veilige Kerk opgericht om grensoverschrijdend gedrag binnen de kerk (en huiselijk geweld) aan te pakken. Secretaris Fulco Timmers, eveneens aangesloten bij de PKN, noemt onder meer de lotgenotendag heel belangrijk voor de slachtoffers. „Er was ruimte om te vertellen wat hen was overkomen, zonder dat daarover werd geoordeeld.”

Eenzaamheid

Rita is inmiddels een paar jaar verder en verhuisd naar een andere plaats. Dat haar verhaal uiteindelijk is gehoord bij de PKN door , is te danken aan dat ze het op papier heeft gezet. „De kerkenraadsleden deden hun best hè, zij zijn ook gewoon vrijwilligers. Maar er was gewoon geen ruimte in het protocol.”

Ook miste ze begeleiding. Niet alleen voor haarzelf, ook voor haar gezin. „Het is ook mijn man en kinderen overkomen.” Zelf is ze wel naar een psycholoog gegaan, maar die kon haar niet helpen bij het spirituele misbruik. „Wat betekent het als iemand de Bijbel, God en je geloof gebruikt? En een psycholoog kan ook niets met het feit dat je hele geloofsgemeenschap op z’n kop staat.”

Rita is al jaren geen lid meer van een kerk – en dat voelt als een gemis

Uiteindelijk heeft ze die begeleiding gevonden bij een organisatie in de Verenigde Staten, die werkt met ervaringsdeskundigen. „Dat heeft echt het verschil gemaakt. En dat zou ik de mensen die het nu meemaken ook toewensen.”

Rita is al jaren geen lid meer van een kerk – en dat voelt als een gemis. „De kerk was echt mijn gemeenschap. Daar waren mijn vrienden, zijn mijn kinderen gedoopt. Het is een vorm van gemeenschap die je heel weinig meer hebt in de maatschappij. De eenzaamheid die dat verlies geeft, is echt onbeschrijfelijk groot.”