Dordrecht maakt excuses voor openen van grafkisten zonder toestemming

Wethouder Marc Merx van Dordrecht bood woensdag zijn excuses aan in een morbide kwestie. Hij maakte bekend dat in het verleden op de gemeentelijke begraafplaats Essenhof graven zijn geopend zonder vergunning van de burgemeester en zonder toestemming van de nabestaanden.

Op gezag van een voorganger van Merx moesten ambtenaren een oplossing bedenken voor een moeilijk probleem: er waren lichamen die niet vergingen en dus niet konden worden geruimd na het verstrijken van de vastgelegde termijn van ‘grafrust’, vijftien jaar.

De begraafplaats worstelde met ruimte. Om die reden zijn er vanaf deze eeuw betonnen grafkelders geplaatst, met elk ruimte voor vier overledenen. Deze grafkelders zouden makkelijker te ruimen zijn dan de gebruikelijke zandgraven. Dat zou op termijn financieel voordeliger zijn en meer capaciteit opleveren. Ook zouden de grafkelders zorgen voor snellere ontbinding.

Dat laatste bleek niet het geval. Integendeel.

Voor intern gebruik

Wethouder Merx (onder meer stadsbeheer en groenonderhoud, VVD) zegt door de telefoon dat begin dit jaar een document uit 2013 opdook, ‘Onderzoek naar de lijkvertering in algemene keldergraven op begraafplaats Essenhof in Dordrecht. Notitie voor intern gebruik.’ Daarin stond beschreven wat er was gebeurd en waarom.

Dat jaar wilde de leiding van de begraafplaats weten of de ontbinding inderdaad sneller verliep. Daarom werden de kisten in twee grafkelders opengemaakt. Toen werd duidelijk dat de lichamen van de overledenen niet in staat van ontbinding waren, maar een vaste, wasachtige vorm hadden behouden die bekend staat als verzeping. De oorzaak: in de betonnen grafkelders kwam te weinig zuurstof binnen om de ontbinding te laten plaatsvinden. Voor de begraafplaats een probleem omdat de graven niet kunnen worden geruimd als de lichamen niet zijn vergaan. En dat is noodzakelijk om de beperkte ruimte van Essenhof te kunnen gebruiken voor nieuwe graven.

Op dat moment besloot de leiding van Essenhof te experimenteren met de daar rustende lichamen

Op dat moment besloot de leiding van Essenhof met goedkeuring van de toenmalige wethouder te experimenteren met de daar rustende lichamen – „en dat had nooit mogen gebeuren”, zegt Merx. Over acht lijken in twee grafkelders werden „stoffen gesproeid”, van een derde grafkelder werden de vier kisten geopend om de lichamen te fotograferen. „Als controlegroep.”

In totaal is de rust van dertig overledenen op deze wijze tot viermaal toe verstoord: de graven werden eens in het half jaar geopend om te kijken of de toegediende stof effect had. „Maar het spul heeft geen resultaat opgeleverd”, zegt Merx.

Intussen kregen enkele van de medewerkers die hieraan hadden meegewerkt gezondheidsklachten. Het openen van de graven („vanzelfsprekend buiten de openingstijden van de begraafplaats”, aldus de notitie uit 2013) is niet alleen „arbotechnisch niet verantwoord uitgevoerd”, zegt Merx, maar het weegt ook nog altijd zwaar op het gemoed van de betrokken ambtenaren. „Hen treft echt geen blaam”, benadrukt Merx. „Zij verzorgen al jaren het groen en de graven, ze zijn begaan met waar de Essenhof voor staat.”

Grafschennis

Toen de interne notitie – destijds geheim gehouden om geen maatschappelijke onrust te veroorzaken, zegt Merx – werd gevonden startte het huidige college van Burgemeester en Wethouders meteen een onderzoek, uitgevoerd door bureau TwynstraGudde.

Het college lichtte ook het Openbaar Ministerie in, omdat grafschennis een strafbaar feit kan zijn. Het OM gaf de gemeente de gelegenheid om eerst haar eigen onderzoek te doen. Volgens Merx ziet het OM in de uitkomsten vooralsnog geen aanleiding om strafrechtelijk onderzoek te doen. Hetzelfde geldt voor de Arbeidsinspectie, die werd ingelicht uit zorgen om het welzijn van de betrokken medewerkers.

Zij wilden het beeld van hun geliefde niet laten vervangen door het beeld van een lichaam in ontbinding

Woensdag had Merx een bijeenkomst met de nabestaanden van enkele van de overledenen wier graf was geopend. Van vier overledenen kwamen nabestaanden opdagen. De grootste groep die de gemeente had benaderd, wilde het simpelweg niet weten, zegt Merx. „Zij wilden het beeld van hun geliefde niet laten vervangen door het beeld van een lichaam in ontbinding.”

Hij vond de ontmoeting met de nabestaanden confronterend. „Die mensen hebben hun geliefden in goed vertrouwen toevertrouwd aan onze begraafplaats, opdat ze daar een waardige rustplaats zouden vinden. Dat vertrouwen is geschonden.” De gemeente biedt deskundigen in rouwverwerking aan voor wie dat wil.

De klachten van de medewerkers, van wie een aantal nog altijd bij de gemeente werkt, worden onderzocht door TNO, om te controleren of hun klachten een relatie hebben met hun werkzaamheden destijds. Daarnaast roept de gemeente de hulp in van wetenschappers om te kijken hoe het probleem van de verzeepte lichamen kan worden opgelost.

Want niet alleen grafkelders bemoeilijken ontbinding, zegt Merx. Er zijn ook andere omstandigheden die voor een zuurstoftekort zorgen: „Overledenen die in synthetische kleding worden begraven of de bekleding van een doodskist. Ook de samenstelling van de grond waarin begraven wordt, kan een rol spelen.”

Ook al was de handelwijze van zijn voorganger verkeerd, het probleem dat hij probeerde op te lossen is reëel en actueel: de begraafplaats heeft beperkte ruimte en graven moeten worden geruimd.