Directeur Eye Filmmuseum over financiële tekorten: ‘We zijn erachter gekomen dat het runnen van een restaurant iets heel anders is dan een museum’

Het is nog donker buiten als de veerpont vanaf Amsterdam Centraal het IJ oversteekt, aan de overkant de ‘skyline’ van Amsterdam-Noord met het iconische gebouw van Eye Filmmuseum. Binnen brandt er al licht. Op 1 december werden hier en in Depot Amsterdam, het collectiecentrum aan de Asterweg, met 185 werknemers gesprekken gevoerd. In deze gesprekken kregen zo’n 14 mensen te horen dat ze hun baan bij Eye zullen verliezen. Door de reorganisatie zijn er nog 3 interne vacatures waarop gesolliciteerd kan worden, uiteindelijk zullen 11 mensen definitief hun baan verliezen. Eerder dit jaar, bij het opstellen van de jaarrekening van 2024, werd duidelijk dat de financiële problemen van Eye zo groot waren dat stevig ingrijpen onvermijdelijk was.

Op 2 december druppelen werknemers het gebouw binnen, klaar voor een nieuwe werkdag. „The day after, we gaan het zien”, verzucht een jonge man in de lift. „It had to be done.” Hij is verantwoordelijk voor de projecties in de bioscoopzalen en kan zijn baan behouden. Niet iedereen reageerde zo gelaten.

„Natuurlijk zijn mensen boos”, zegt museumdirecteur Bregtje van der Haak in het kantoorgedeelte van het museum. „Iedereen werkt hier met zo veel liefde, vaak al jarenlang. Het is ontzettend pijnlijk dat we een aantal van onze mensen moeten laten gaan.” Gisteren heeft ze zelf zo’n dertig gesprekken gevoerd. De overige gesprekken deden de andere MT-leden. In de middag werd aan het personeel het gehele bezuinigingsplan gepresenteerd. De komende jaren, in 2026 en 2027, moet het museum 2,25 miljoen euro bezuinigen. Naast de personele reorganisatie zal het museum de komende twee jaar (met uitzondering van de schoolvakanties) overdag op maandagen gesloten zijn, worden er 15 procent minder films vertoond, zal de winkel in het voorjaar tot nader order sluiten en zullen er in 2026 en 2027 nog maar twee tentoonstellingen per jaar worden georganiseerd.

Lees ook

Eye Filmmuseum in financiële problemen

Noodklok

Toen dit najaar de noodklok over de financiële situatie werd geluid, kwam dit voor het personeel als een verrassing. Wie de jaarrekeningen erop naslaat, ziet dat het museum al jaren financieel worstelt. De coronajaren waren voor de gehele museum- en bioscoopsector moeilijk. Maar hoewel de bezoekersaantallen na de pandemie weer opliepen, bleek het besluit om de horeca zelf te regelen, na jaren samengewerkt te hebben met een exploitant, een financiële strop.

Waarom besloot het museum in 2023 om de horeca in eigen hand te nemen?

„Ik trad aan op de dag dat Eye zelf verantwoordelijk werd voor de horeca. De hoop was dat het museum de winst, die eerder naar de exploitant ging, zelf kon behouden. Maar we zijn erachter gekomen dat het runnen van een restaurant iets heel anders is dan een museum. Dus dat draaien we nu terug. De Vermaat Groep neemt de komende jaren de horeca op zich en neemt ook al het horecapersoneel van Eye over. Ze betalen ons een vast bedrag per jaar en boven een afgesproken bedrag gaan we de winst delen. Eventuele verliezen zijn niet meer onze verantwoordelijkheid.”

De algemene reserve van het museum, bedoeld voor onvoorziene omstandigheden, is in drie jaar tijd met een miljoen geslonken

Niet alleen de horeca is verantwoordelijk voor de verliezen van het museum. De jaarrekeningen van de afgelopen jaren laten zien dat, hoewel bezoekersaantallen en kaartverkoop redelijk stabiel bleven, de personeelskosten aanzienlijk omhooggingen toen het museum de salarissen van alle medewerkers gelijk trok met de museum-CAO en activiteiten door inflatie duurder uitvielen. Dit heeft ertoe geleid dat de algemene reserve van het museum, bedoeld voor onvoorziene omstandigheden, in drie jaar tijd met een miljoen is geslonken: van naar 2 miljoen nu. Daarnaast werd het museum in het verder lovende visitatierapport uit 2022 van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) al aangeraden om scenario’s op te stellen vanwege oplopende kosten en teruglopende subsidies.

Het lijkt alsof de financiële situatie ondanks de signalen directie en raad van toezicht (rvt) toch heeft overvallen. Zijn deze signalen niet eerder onderwerp van gesprek geweest?

„Dit is vaak onderwerp van gesprek geweest, maar dankzij projectsubsidies en incidentele meevallers zijn steeds oplossingen gevonden om de ambitieuze programma’s in de lucht te houden. Helaas is herstructurering nu onvermijdelijk. In het voorjaar en de zomer zijn verschillende scenario’s besproken. Met een doordacht plan voor herstructurering en structurele bezuinigingen op activiteiten en personeel grijpen we nu in.”

U bent samen met de raad van toezicht verantwoordelijk voor een financieel gezond museum. Gaat u nog reflecteren op uw eigen rol in de ontstane situatie?

„We richten ons als directie nu op de zorgvuldige uitvoering van de reorganisatie en op onze medewerkers. Parallel daaraan zal de reflectie van het besluitvormingsproces worden aangepakt, zowel van de rvt als de directie. Ook voert de rvt, volgens de geldende governance-afspraken, jaarlijks een zelfevaluatie uit, en kent de directie een jaarlijkse beoordelingscyclus.”

Eerder dit jaar vertrok de zakelijk directeur en hij wordt voorlopig niet vervangen…

„Hij is in goed overleg opgestapt. In wat er allemaal op ons afkwam, bleek het geen perfecte match. Het is een gekke periode om een nieuwe zakelijk directeur te werven. We moeten eerst orde op zaken stellen, dat is ons ook geadviseerd. Er is wel een business controller betrokken en we hebben een externe financieel adviseur.”

Het is een gekke periode om een nieuwe zakelijk directeur te werven. We moeten eerst orde op zaken stellen

Waarom werd het personeel niet eerder ingelicht?

„Vanaf het moment dat de omvang van het financiële probleem duidelijk werd, hebben we er bewust voor gekozen om eerst zorgvuldig intern onderzoek te doen. Vervolgens hebben we een externe expert gevraagd om een onafhankelijke analyse te doen. Dat was nodig om met volledige informatie naar buiten te kunnen treden.”

Eye staat bekend om haar indrukwekkende tentoonstellingen. Op 27 september opende Tilda Swinton – Ongoing, waar ook Swinton zelf een performance gaf. Is er overwogen om de tentoonstelling minder groots aan te pakken?

„Deze tentoonstelling is een uitzonderlijk project, want ze is deels gefinancierd met extra subsidies en sponsoring, onder meer van het Blockbusterfonds en bijdragen van partners als Chanel en Dom Perignon.  Deze bijdragen zijn goed voor 300.000 euro, in totaal is het budget 800.000 euro voor de tentoonstelling. Een groot deel van de gemaakte kosten wordt gedekt door publieksinkomsten. Daarnaast zijn we in vergevorderde gesprekken met andere internationale kunstinstellingen om de tentoonstelling over te nemen, dat levert ook inkomsten op.”

Het hoofd tentoonstellingen is nog geen jaar in dienst, maar jullie nemen nu alweer afscheid van hem. Komt de gehele functie te vervallen?

„Ja, dat is heel pijnlijk en verdrietig. Dat had ik graag anders gezien. Er is gekozen om de functies hoofd tentoonstellingen en hoofd programmering te laten vervallen. De inhoudelijke aansturing komt te liggen bij een nieuw aan te stellen sectormanager Presentatie, die de artistieke keuzes maakt in overleg met mij. Daarmee verbeteren we de samenhang tussen filmprogrammering, tentoonstellingen en collectiepresentatie.”