De EU wil vanaf 2027 helemaal van het Russische gas af. Komen lidstaten makkelijk los van Rusland?

Hoelang blijven we als Europa nog energie kopen uit Rusland? Het antwoord op die vraag – die al speelt sinds de Russische inval van Oekraïne in februari 2022 – werd in de nacht van dinsdag op woensdag duidelijk. Het Europees Parlement en de EU-lidstaten bereikten toen een akkoord waarin staat dat Europa per 1 januari 2027 stopt met de import van vloeibaar aardgas (lng) uit Rusland. Voor pijplijngas wordt dat 30 september van datzelfde jaar. Al per 1 januari 2026 mogen bedrijven geen nieuwe gascontracten meer afsluiten. Anders dreigen er boetes.

Dit is overigens een (iets) strenger plan dan het voorstel waar de Europese Commissie afgelopen mei mee kwam. Toen was het idee dat er tegen het eind van 2027 een verbod kwam op Russisch gas.

Europa moet ook af van Russische olie, uiterlijk eind 2027. Daarvoor zal „begin volgend jaar een wetsvoorstel worden ingediend”, aldus het akkoord.

„Dit historische besluit maakt een einde aan de afhankelijkheid van de EU van een onbetrouwbare leverancier, die herhaaldelijk de Europese energiemarkten heeft gedestabiliseerd en de leveringszekerheid in gevaar heeft gebracht”, valt te lezen in een persbericht van de Europese Commissie. Commissievoorzitter Ursula von der Leyen wijst er in datzelfde persbericht op dat door Poetins oorlogskas minder te vullen, „we solidair staan met Oekraïne en richten we ons op nieuwe energiepartnerschappen en kansen voor de sector”.

15 miljard euro aan Russisch gas

De import van Russische energie naar Europa is al jaren dalende, maar zeker nog niet volledig nul. Het besluit van dinsdagavond leidt tot enthousiaste reacties in Brussel, maar ook tot vragen. Zoals: hoeveel energie stroomt er momenteel nog van Rusland naar de Europese lidstaten? Wie zijn de grote afnemers? En hoe makkelijk of moeilijk is het voor hen om vaarwel te zeggen tegen Rusland?

en de energieprijzen plots voor veel huishoudens met honderden euro’s per maand omhoogschoten, probeert Europa minder afhankelijk te worden van Russische energie. Het geld dat de export van fossiele brandstoffen Rusland oplevert, kan bovendien door president Poetin gebruikt worden om de oorlog tegen Oekraïne te financieren.

„Hoewel de olie-import in 2025 is gedaald tot onder de 3 procent, vertegenwoordigt Russisch gas naar schatting nog steeds 13 procent van de EU-import in 2025, met een jaarlijkse waarde van meer dan 15 miljard euro”, schreef de Europese Raad eerder dit jaar.

Afgelopen oktober, toen lidstaten stemden over het voorstel van de Europese Commissie om tegen het eind van 2027 te stoppen met de import van Russisch gas, waren twee landen tegen, Hongarije en Slowakije.

„Dat is logisch als je kijkt naar de infrastructuur”, zegt Martien Visser, emeritus-lector energietransitie aan de Hanzehogeschool Groningen. „Die twee landen liggen niet aan zee, dus hebben ze geen havens om lng en olie aan te voeren. Aardgas kregen ze altijd via Oekraïne en sinds begin dit jaar via Turkije. Gas kan ook vanuit Duitsland en Tsjechië worden aangevoerd. Voor olie zijn ze echter sterk afhankelijk van een oliepijpleiding die vanuit Rusland wordt gevoed.” Dat gaat via de Droezjba (vriendschap)-leiding. „Het idee is dat die landen straks olie krijgen via zee en via een leiding die vanuit Noordoost-Italië en Oostenrijk naar Beieren gaat. Vanuit daar moet het dan via aftakkende pijpleidingen naar Hongarije en Slowakije.” Dat is althans het plan. Scheepvaartroutes kun je weliswaar relatief makkelijk verleggen, maar pijpleidingen bouw je niet zomaar. „Dat duurt jaren.”

Slowakije en Hongarije hebben nog steeds een sterke band met Rusland en om de import van Russische energie af te bouwen.

In bovenstaande grafiek is te zien dat ook Nederland nog Russische fossiele brandstoffen importeert. „Nederland is een doorvoerland”, zegt Visser. Dat gebeurt vooral veel via Rotterdam. „In de Nederlandse havens komt twee keer zoveel gas binnen als we zelf gebruiken.” Maar echt veel komt er niet meer binnen uit Rusland, blijkt uit de laatste CBS-cijfers.

Meer uit de VS

Sinds 2022 richt de EU zich op andere leveranciers ter vervanging van Rusland. En Europa wil zijn aanvoer diversifiëren, om niet te afhankelijk te zijn van één land.

Vooral de Verenigde Staten en Noorwegen zijn belangrijke gasbronnen geworden. In 2024 leverde Noorwegen bijna 30 procent van alle Europese gasimport. De VS iets minder dan 20 procent. „We kunnen best wat meer uit de VS kopen om het gat dat Rusland achterlaat te dichten”, zegt Visser. Maar als de VS een grotere rol gaan spelen, wordt Europa toch weer afhankelijker van een land met nogal grillig beleid.

Theoretisch gezien is het zeker mogelijk om Rusland te vervangen, . Wat de veranderingen zullen betekenen voor de energieprijzen, is nog onzeker.

Raken de Europese sancties Rusland, in andere woorden: hebben de sancties het gewenste effect? Rusland heeft in India en China grote markten gevonden voor zijn olie en gas. „Maar die landen weten dat Rusland straks niet meer naar Europa kan, dus die hebben een goede onderhandelingspositie”, zegt Visser. „Het kan goed zijn dat Rusland zijn energie tegen lagere prijzen moet verkopen. De sancties hebben zeker zin. Bovendien is president Trump druk bezig om India en China weg te bewegen van Rusland.”