‘Er zijn richtlijnen over wanneer je een onderzoek moet terugtrekken; hier gold dat zonder enige twijfel’

2 dagen geleden 3

Is glyfosaat – het actieve middel in onkruidverdelger Roundup – gevaarlijk voor mensen? Wie wilde beargumenteren van niet, kon vijfentwintig jaar lang verwijzen naar ‘Safety Evaluation and Risk Assessment of the Herbicide Roundup and Its Active Ingredient, Glyphosate, for Humans’. De gezaghebbende studie verscheen in 2000 in het wetenschappelijke tijdschrift Regulatory Toxicology and Pharmacology en behoort tot de meest aangehaalde studies over dit onderwerp.

Glyfosaat is omstreden, maar in Nederland gebruikt negen op de tien akkerbouwers het product. Eind 2023 keurde de Europese Commissie glyfosaat voor nog eens tien jaar goed voor gebruik binnen de Europese Unie. Ook in Europa gold het onderzoek uit 2000 lange tijd als ‘hoeksteen’ van het bewijs dat glyfosaat veilig zou zijn.

Tot afgelopen week. Emeritus hoogleraar toxicologie Martin van den Berg, hoofdredacteur van het wetenschappelijke tijdschrift, trok het artikel terug. Volgens Van den Berg is de terugtrekking gebaseerd op „meerdere kritieke punten, die de wetenschappelijke integriteit van het artikel en zijn conclusies ondermijnen”.

Waarom heeft deze studie zo’n grote invloed gehad?

Van den Berg: „Dit was de eerste studie die concludeerde dat het risico op kanker door Roundup, oftewel glyfosaat, te verwaarlozen is. Het onderzoek kwam bovendien van drie toxicologen met in die tijd een behoorlijke staat van dienst. Het is veelvuldig gebruikt door regelgevende organisaties, en natuurlijk door het bedrijfsleven. In rechtszaken in de Verenigde Staten wordt gewoon altijd gezegd: ‘Sinds 2000 weten we dat glyfosaat niet kankerverwekkend is’.”

Maar de auteurs blijken banden te hebben gehad met Monsanto, de fabrikant van Roundup. Hoe kwam u tot het besluit om het onderzoek terug te trekken?

„Afgelopen zomer hebben twee onderzoekers, Alexander Kaurov en Naomi Oreskes, een artikel gepubliceerd waarin ze betogen dat deze studie een typisch voorbeeld is van ghostwriting door de private sector. Ik heb met hen gemaild, en ze leverden allerlei documentatie aan. Daarop besloot ik de studie zelf tegen het licht te houden. Nou, die bleek wel erg eenzijdig. Ze hadden gekeken naar 75 interne studies van Monsanto, maar namen diverse andere studies niet mee.

„Toen bleek ook nog dat werknemers van Monsanto meegeschreven hadden aan het onderzoek, en dat het bedrijf de auteurs had betaald voor hun werk. Ik heb Gary Williams, de enige van de drie auteurs die nog leeft, drie e-mails gestuurd. Daar heeft hij nooit op gereageerd. Op een gegeven moment houdt het op, hè? Er zijn bij wetenschappelijke uitgevers richtlijnen die bepalen wanneer je een onderzoek moet terugtrekken. Hier gold dat zonder enige twijfel.”

In de jaren voordat Van den Berg aantrad als hoofdredacteur, klonk er vanuit de academische wereld veel kritiek op het tijdschrift. Zo bleek in 2018 dat vrijwel alle onderzoeken over de gevaren van tabak, van auteurs kwamen die banden hadden met de tabaksindustrie. Ook Van den Bergs voorganger als hoofdredacteur had die banden met de industrie. In The Washington Post deed hij de gevaren van meeroken ooit af als „onzin”.

Toen u op 1 januari 2019 aantrad als hoofdredacteur, gaf uitgever Elsevier u de opdracht ‘schoon schip’ te maken.

Dat bereikte u onder meer door een anti-tabaksclausule op te laten nemen: er kwam geen enkele studie van de tabaksindustrie meer in het blad. Is zo’n clausule er inmiddels ook voor de chemische industrie?

„Kijk, als hoofdredacteur kan je niet zomaar zeggen dat je helemaal geen onderzoek uit de private sector meer publiceert. Ook onderzoek dat door bedrijven wordt gedaan, moet een peer review kunnen krijgen. Maar ik zorg er wel voor dat duidelijk is of de auteurs conflicterende belangen hebben, omdat ze bijvoorbeeld voor het bedrijf werken. En als ik kies wie die review gaat doen, vraag ik neutrale, onafhankelijke wetenschappers die een autoriteit zijn op het onderwerp. Weet ik zeker dat zij geen geheime banden hebben met de industrie? Nee, maar dat geldt voor iedere studie. Op een gegeven moment wordt het een kwestie van vertrouwen.”

De documenten die aantoonden dat Monsanto voor dit onderzoek had betaald, zijn al sinds 2017 openbaar. Waarom heeft het zo lang geduurd voordat u dit artikel terugtrok?

„Dat Monsanto studies financierde naar glyfosaat, was algemeen bekend. Maar ik wist niet dat het bedrijf ook aan het onderzoek had meegeschreven. Mijn co-hoofdredacteur Lesa Aylward wist het niet, en Elsevier wist het ook niet. Die informatie kwam pas met het artikel van Kaurov en Oreskes aan het licht. Vóór die tijd had ik geen reden om zomaar een vijfentwintig jaar oud artikel offline te halen.”

„Ik heb het artikel aan de regelgevende autoriteiten gestuurd, met de melding dat we het terugtrekken. Het is nu aan hen om te besluiten of zij hun positie ten opzichte van Roundup en glyfosaat herzien. Ik neem nadrukkelijk geen standpunt in over de vraag of die stof nu wel of niet kankerverwekkend is. Dat is niet aan mij, het gaat er niet om wat ik vind. Het gaat om integriteit, transparantie, en het voorkomen van belangenverstrengeling. Dat is waar het om draait.”

Een woordvoerder van het College voor de toelating van gewasbeschermingsmiddelen en biociden (Ctgb), dat verantwoordelijk is voor de toelating van glyfosaat in Nederland, laat desgevraagd weten dat het teruggetrokken artikel „een evaluerende studie” is, „die op basis van andere onderzoeken conclusies trekt”. „Bij het Ctgb doen we dat werk zelf: we baseren ons oordeel op studies die conform de Europese regelgeving worden aangeleverd. Dit is dus geen studie die meetelt voor het oordeel of glyfosaat wel of niet veilig is.”