Snoeihard oordeel over ’driedubbele ongelijkheid’ klimaatbeleid: ’Gewone man betaalt zich blauw aan verduurzaming, terwijl vermogende profiteert’

Den Haag - Nederland wil groener, schoner en duurzamer, maar de groene droom dreigt vast te lopen in een moeras van onrechtvaardigheid. Deze harde conclusie trekt de Raad voor de leefomgeving en infrastructuur (Rli) in het woensdag gepresenteerde advies ’Eerlijk verduurzamen: randvoorwaarden voor rechtvaardig beleid’.

• De Raad voor de leefomgeving en infrastructuur (Rli) waarschuwt dat ’eerlijk verduurzamen’ onhaalbaar is voor gewone burgers.

• Kwetsbare wijken betalen de hoogste prijs, terwijl subsidies vooral naar vermogenden gaan. Het gevolg is een afnemend draagvlak en dalend vertrouwen in de overheid.

• De Rli pleit voor sociaal rechtvaardig klimaatbeleid met wijkgerichte aanpak, bindende normen en duurzaamheidsheffingen waarbij huishoudens opbrengsten terugkrijgen.

Terwijl gewone burgers met een kleine beurs tienduizenden euro’s moeten voorfinancieren voor isolatie of een warmtepomp, strijken mensen met een dikke portemonnee tot dertig procent subsidie op voor hun zonnepanelen, thuisbatterijen en elektrische bolides. En de echt grote vervuilers als Shell en Schiphol blijven daarbij relatief buiten schot.

De Raad voor de leefomgeving en infrastructuur (Rli) overhandigde het snoeiharde rapport woensdag aan minister Sophie Hermans (Klimaat en Groene Groei) en staatssecretaris Jurgen Nobel (Sociale Zaken en Werkgelegenheid).

Driedubbele ongelijkheid

Volgens Rli-voorzitter Jan Jacob van Dijk en commissievoorzitter André van der Zande is er sprake van een driedubbele ongelijkheid. ,,Mensen in kwetsbare wijken ondervinden de meeste hinder van milieuvervuiling, betalen vervolgens de hoogste prijs voor verduurzaming en zien de beschikbare subsidies vooral terechtkomen bij huishoudens en bedrijven die het al breed hebben.”

,,Het gevolg is een snel afnemend draagvlak. Het toch al lage vertrouwen in de overheid holt verder uit nu steeds meer mensen ervaren dat de sterkste schouders de lichtste lasten dragen. Zonder brede maatschappelijke steun worden de klimaatdoelen onbereikbaar”, waarschuwt Van der Zande.

Sociale gevolgen onvoldoende onderzocht

Jarenlang is beleid ontwikkeld vanuit het perspectief van hoogopgeleide, kapitaalkrachtige en digitaal vaardige burgers, stelt de Rli. De sociale gevolgen zijn onvoldoende onderzocht, terwijl zelfs vermogende huiseigenaren vaak nalaten te verduurzamen als er geen directe verplichting is.

De raad formuleert een heldere opdracht aan het kabinet. Van der Zande: ,,Klimaatbeleid moet structureel worden gekoppeld aan sociaal beleid, bijvoorbeeld door de minister van Sociale Zaken een vaste plaats te geven in de relevante adviesorganen. Verduurzaming moet voor iedereen haalbaar worden door wijkgericht te werken met professionele teams, structurele financiering voor gemeenten en actieve betrokkenheid van burgers en het mkb.”

Verplicht energielabel

Tegelijkertijd moeten vervuilers en vermogenden een reële bijdrage leveren. De raad pleit voor bindende normen, zoals een verplicht, goed energielabel voor alle huurwoningen, het uitfaseren van sterk vervuilende producten en de invoering van een duurzaamheidsheffing met dividend.

,,Daarbij wordt vervuilende consumptie zwaarder belast, maar krijgt elk huishouden de opbrengst terug. Wie zuinig leeft, houdt geld over; wie veel blijft verbruiken, betaalt meer.”

Uitstel duurste scenario

Van Dijk onderstreept dat niets doen geen optie is. ,,Tijdens de energiecrisis konden mensen met lage inkomens de thermostaat slechts op zestien graden zetten, terwijl anderen gewoon op twintig graden bleven stoken. Voor hen is uitstel van rechtvaardig beleid het duurste scenario.”

Het advies is gebaseerd op gesprekken met onder anderen alleenstaande ouders, wijkbewoners en kleine ondernemers. ,,Hun ervaringen vormen de rode draad. Onze boodschap is onverbiddelijk: een groene transitie die niet sociaal rechtvaardig is, zal mislukken. Zonder koerswijziging worden niet alleen de klimaatdoelen onbereikbaar; ook het toch al broze vertrouwen in de overheid zal verder wegzakken”, stelt Van Dijk.